Psychologische veiligheid: de sleutel tot sterk leiderschap

Toch blijft psychologische veiligheid een vaag begrip voor veel mensen. Wat is het nou écht? Hoe herken je het in je team? En hoe zorg je ervoor dat het er is? Ook als de druk oploopt?

We vroegen het trainer Sjoerd Kosterman, expert op het gebied van gedragsverandering en groepsdynamiek.

Wat is psychologische veiligheid?

Psychologische veiligheid betekent dat je je gezien en gewaardeerd voelt. Of je nu werkt in een team, een training volgt of onderdeel bent van een projectgroep. “Het gaat erom dat je ruimte ervaart om jezelf te laten zien. Inclusief je twijfels en onzekerheden. Die maken je niet zwak, maar juist menselijk”, zegt Sjoerd.

Sterker nog: volgens Sjoerd zijn die kwetsbare momenten essentieel voor een sterke samenwerking. “Als je niet hoeft te doen alsof je alles zeker weet, ontstaat er vertrouwen. Dan kun je écht met elkaar werken, en dat zie je terug in de prestaties.” Psychologische veiligheid gaat dus niet over alles gladstrijken, maar over ruimte maken voor wat echt speelt. Ook – of juist – als dat schuurt.

Het mooie ervan? Wat jou anders maakt dan de rest, wordt dan geen risico, maar een waardevolle toevoeging.

Hoe je psychologische veiligheid in een team herkent

In een psychologisch veilig team zijn mensen open over hoe ze samenwerken. Ze geven elkaar niet alleen complimenten, maar durven elkaar ook aan te spreken. Ze praten niet alleen over de inhoud van het werk, maar ook over het proces: hoe gaan we met elkaar om? Wat werkt wel, wat niet? Sjoerd: “Mensen voelen zich vrij om het te zeggen als het niet goed met ze gaat. Ze luisteren naar elkaar en nemen verantwoordelijkheid voor het geheel. In zulke teams is er balans tussen de taak die je uitvoert en de relatie die je met elkaar hebt.”

In onveilige teams zie je het tegenovergestelde: geroddel, kleine clubjes, frustraties die zich opstapelen. “Er wordt dan veel over elkaar gepraat, maar weinig met elkaar. Mensen trekken zich terug of vallen elkaar aan. Teamdoelen raken uit zicht en problemen worden doorgeschoven naar de leiding.”

Misvattingen over psychologische veiligheid

Volgens Sjoerd is het een groot misverstand dat psychologische veiligheid betekent dat er dan geen onderlinge spanningen meer zouden zijn. Dat het altijd harmonieus is. Maar het tegenovergestelde is waar. “Spanningen zijn er altijd wel,” zegt Sjoerd, “maar in een psychologisch veilige omgeving zijn ze juist de brandstof voor nieuwe voorstellen. Maar alleen als mensen zich veilig voelen om het uit te spreken.”

Ook leeft volgens hem vaak het idee dat psychologische veiligheid een vaststaand iets is: het is er of het is er niet. “Maar dat klopt niet. In werkelijkheid moet je actief bezig zijn én blijven met het creëren van psychologische veiligheid.”

En nee, het draait niet om eindeloze gevoelsgesprekken of oeverloos begrip. Het draait om duidelijkheid, eerlijkheid en verbinding. En dat zijn precies de elementen die nodig zijn om in complexe, veranderende situaties goed samen te werken.

Onmisbaar in tijden van verandering

Want juist verandering zorgt voor onzekerheid bij werknemers. Mensen vragen zich af wat het betekent voor hun rol, hun positie, hun toekomst. Die onzekerheid kan leiden tot afstand, competitie of angstgedrag. “In zulke situaties komt het echt aan op psychologische veiligheid,” zegt Sjoerd. “Mensen willen weten: kan ik er van op aan dat we dit mét elkaar doen of moet ik vechten voor mijn voortbestaan omdat persoonlijke belangen de overhand krijgen? En als die veiligheid ontbreekt, zie je mensen zich afsluiten of juist in de aanval gaan. Het ‘wij-gevoel’ verdwijnt, mensen trekken zich terug in hun eigen belangen.”

In een veilig team gebeurt het tegenovergestelde, legt hij uit: “Zorgen worden uitgesproken, mensen blijven met elkaar verbonden. Hierdoor overheerst het samen-gevoel en wordt het gevoel dat je er alleen voor staat weggenomen. Er is een reëel besef dat verandering gepaard gaat met onzekerheid. En het delen van die onzekerheid voorkomt dat mensen elkaar gaan behandelen als concurrenten waardoor de groep uit elkaar valt.”

Leiderschap begint bij jezelf

Sjoerd is ervan overtuigd dat een veilig team begint bij zichtbaar leiderschap. Niet met trucjes of modellen, maar met gedrag. “Als leider ga je voorop. Dat betekent dat jij eerst laat zien wat je belangrijk vindt. Wil je dat mensen eerlijk zijn over hun twijfels? Laat dan ook jouw eigen onzekerheid zien. Niet als zwaktebod, maar als voorbeeld.” Hij spreekt uit ervaring: “Ik zeg soms gewoon: ik weet het ook even niet. Dat vond ik vroeger ongemakkelijk, maar ik merk dat mensen het juist waarderen. Het maakt me menselijk én geloofwaardig.”

Ook als het gaat om het geven van feedback of het uiten van waardering is het simpel: geef zelf het voorbeeld. “Als jij wilt dat mensen elkaar aanspreken, dan moet je dat zelf ook doen. Wil je dat mensen elkaar complimenten geven? Begin dan bij jezelf. Alleen dan werkt het.”

Wil jij als leider bouwen aan een veilig team?

In de training Inspirerend Leiderschap leer je hoe je vertrouwen opbouwt binnen je team. Je leert leidinggeven met zowel empathie als stevigheid en hoe je anderen in beweging brengt. Lees hier alle details over deze 8-daagse training.